Nieniewska Halina (Halżka), pseud. Irena Konarska, Iko (1890–1942), nauczycielka romanistka, członek Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) – Armii Krajowej (AK). Ur. w Warszawie, była córką architekta Apoloniusza (zob.) i Joanny z Załuskowskich. Uczyła się początkowo w domu, a następnie na tajnych kompletach szkoły Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny. Mimo iż nigdy nie uczęszczała do szkoły rosyjskiej, brała czynny udział w strajku szkolnym 1905 r. Szkołę średnią ukończyła w Szwajcarii, tam też w l. 1908–13 studiowała filologię romańską, filozofię i historię na uniwersytecie w Lozannie. Obdarzona niezwykłą siłą fizyczną, uprawiała wspinaczkę wysokogórską w Alpach. Po ukończeniu studiów wróciła do Warszawy, gdzie wraz z matką w l. 1913/14 współorganizowała Ligę Kobiet Pogotowia Wojennego, powiązaną z komendą Związku Walki Czynnej w Krakowie. Była również członkiem Związku Patriotów. Od r. 1915 uczyła języka francuskiego w szkole Janiny Zdziennickiej-Roszkowskiej, jak również dawała lekcje prywatne tego języka. W r. 1919 wstąpiła do utworzonej w Wilnie ochotniczej Legii Kobiet.

W r. 1920 N. powróciła do Warszawy i podjęła pracę nauczycielską w szkołach Marii Taniewskiej, Wandy Posselt-Szachtmajerowej, J. Zdziennickiej-Roszkowskiej i w Państwowym Instytucie Nauczycielskim. Stosowała w nauce języka nowatorskie metody pedagogiczne i jako jedna z pierwszych w Polsce wprowadziła inscenizację piosenek i przedstawień francuskich w szkołach. Nawiązywała z wychowankami przyjacielskie stosunki, które trwały również po ukończeniu przez uczennice szkoły. W l. 1922–5 uczęszczała na seminarium doktoranckie prof. Marcelego Handelsmana i przygotowywała rozprawę doktorską o Ludwiku Mierosławskim. Pracę tę jednak przerwała. W l. 1929–38 pracowała w Wydziale Szkół Średnich Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (MWRiOP) w komórce zajmującej się organizacją i metodyką nauczania języków romańskich. Zorganizowała w Warszawie komisję doradczą złożoną z wybitnych filologów. Z inicjatywy N-ej powstało w kraju kilka ośrodków metodycznych współdziałających z warszawską placówką. N. opracowywała instrukcje, redagowała „Poradnik dla szkół”. Organizowała kursy dokształcające dla nauczycieli języka francuskiego. Jej staraniem założona została specjalistyczna biblioteka dydaktyczna. W l. 1932–4 N. pracowała w zespole tworzącym nowy program dla gimnazjów i liceów w zakresie nauki języka francuskiego. Na zlecenie MWRiOP, wraz z Olgą Cieślińską, opracowała cykl podręczników do nauki tego języka dla poszczególnych klas: Parlons français (Lw. 1934), Le Français travaille (W. 1935), Aux quatre coins de la France (Lw. 1936), Les Français de nos jours (Lw. 1937). Podręczniki te miały po kilka wydań i wznawiane były również w l. 1945–7.

N. była równocześnie redaktorem francuskiej biblioteczki szkolnej wydawanej przez Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych. W ramach tej biblioteczki ukazało się kilka tomików w opracowaniu N-ej (m. in. dzieła W. Hugo, A. de Vigny, J. Giono). Jako delegatka MWRiOP uczestniczyła w zjazdach i konferencjach międzynarodowych. Jej referaty wygłoszone na Kongresie Wychowania Moralnego w Krakowie w r. 1934, a zwłaszcza na Międzynarodowym Kongresie Wychowania Rodzinnego w Brukseli w r. 1935 spotkały się z uznaniem. W l. 1930–4 N. wchodziła w skład zarządu Tow. Neofilologicznego, była też przez pewien czas sekretarzem redakcji „Neofilologa”, organu tego Towarzystwa, skąd ustąpiła na skutek konfliktów redakcyjnych z germanistą prof. Zygmuntem Łempickim. Do r. 1934 należała do politycznej organizacji nauczycielskiej «Zrąb» założonej przez Janusza Jędrzejewicza, a także związana była z grupą piłsudczyków skupiających się przy Adamie Skwarczyńskim. Od r. 1935 odsunęła się od dotychczasowych towarzyszy politycznych, kierując swe sympatie w stronę lewicy demokratycznej. W ostatnich latach poprzedzających wybuch drugiej wojny światowej współpracowała z Instytutem Francuskim w Warszawie, a także uczyła w warszawskich szkołach średnich, m. in. w Gimnazjum im. S. Staszica.

Natychmiast po zajęciu Polski przez wojska niemieckie N. w ostatnich dniach września 1939 zgłosiła się do pracy w zalążku armii podziemnej Służba Zwycięstwu Polski (SZP). W jej mieszkaniu przy ul. Raszyńskiej 58 w Warszawie odbyło się zaprzysiężenie pierwszej grupy członków Komendy Głównej SZP, założonej przez gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza. Mieszkanie to było punktem kontaktowym Komendy Głównej SZP–ZWZ–AK. Od stycznia 1941 N. współdziałała w tworzeniu przy Oddziale I Komendy Głównej ZWZ-AK komórki, która od jej pseudonimu przyjęła krypt. «IKO». Komórka ta miała zadanie nawiązania konspiracyjnej łączności z polskimi obozami jenieckimi w Rzeszy i skupiskami Polaków wywiezionych przymusowo na roboty w głąb Niemiec oraz przekazywania instrukcji dotyczących zorganizowanego powrotu do kraju po upadku Rzeszy wraz z informacjami o rozwoju podziemnej walki zbrojnej w Polsce. N. razem z Anną Białokurową, Stefanią Mieczyńską, pseud. Jacek, i Ireną Próchnikową, pseud. Elżbieta, kierowała całokształtem pracy komórki «IKO». Wspólnie ze Stanisławem Smoleńskim redagowała konspiracyjne pismo „Głos Ojczyzny” kolportowane do obozów jenieckich i wśród Polaków przebywających na przymusowych robotach w Niemczech. Redagowała również wydawane przez Stronnictwo Demokratyczne «Prostokąt» (którego była członkiem) pismo „Myśl i Życie Społeczno-Polityczne”, przekształcone następnie w „Myśl Społeczno-Polityczną” i z kolei w „Nowe Drogi” (redagowane przez nią wspólnie ze Stanisławem Więckowskim). Pracowała też w szkolnictwie tajnym, ucząc na kompletach Gimnazjum Żeńskiego im. Królowej Jadwigi. W lipcu 1941 aresztowano ją wraz z kilkoma nauczycielami i uczniami w czasie ustnego egzaminu maturalnego i osadzono na Pawiaku. Po dwu tygodniach wszyscy zostali uwolnieni.

N. aresztowana została ponownie, wraz z kilkoma współpracownikami komórki «IKO», 28 IV 1942 w lokalu kontaktowym przy ul. 6 Sierpnia 58, zdradzona przez prowokatora, który kilkakrotnie docierał do skupisk Polaków na robotach w Niemczech. Miała przy sobie obciążające ją materiały i instrukcje. W śledztwie prowadzonym przez gestapo w Alei Szucha wzięła całą winę na siebie, nie ujawniając żadnych nazwisk ani organizacji. Dzięki jej postawie praca komórki «IKO» nie uległa zahamowaniu. N. została zamordowana w czasie tortur w śledztwie ok. 22 V 1942. Wg innej relacji miała w więzieniu popełnić samobójstwo. Gestapo odmówiło wydania jej zwłok.

Zagórowski, Spis nauczycieli, I–II; – Bartoszewski W., Warszawski pierścień śmierci 1939–1944, W. 1970; Karasiówna J., Pierwsze półrocze Armii Podziemnej (S.Z.P. – Z.W.Z.), Londyn 1948 s. 23; Kulwieć J., Roszkowska J., Z dziejów szkoły J. Popielewskiej i J. Roszkowskiej, „Kron. Warsz.” 1972 nr 4 s. 56, 78; Lukrec H., Dług wdzięczności, „Nowa Epoka” 1945 nr 21 s. 5; Opolska-Danecka O., Halina Nieniewska (Wspomnienie pośmiertne), „Nowa Szkoła” 1947 nr 5/6 s. 82; Pohoska H., Halina Nieniewska, „Przegl. Hist.-Oświat.” 1949 (egz. kor. w B. PAN w Kr.); Sanojca A., Akcja „Iko”, „Odra” 1970 nr 9 s. 4; Stronnictwo Demokratyczne w latach 1937–1965, W. 1967 s. 27; Szkoła Realna, Gimnazjum, Liceum im. Stanisława Staszica w Warszawie w l. 1906–1951, W. 1959 s. 27; Zanowa J., Sprawozdanie ze zjazdu z dn. 5 X 1958 r. dla uczczenia 40-lecia istnienia Państwowej Szkoły im. Królowej Jadwigi, „Przegl. Hist.-Oświat.” 1959 nr 1 s. 138; – Akcja N. Wspomnienia 1941–1944, W. 1972; Gałecki W., Jeszcze raz przez życie, Kr. 1966; Materiały do historii Klubów Demokratycznych i Stronnictwa Demokratycznego w latach 1937–1939, W. 1964; Smoleński S., „Iko”, „Nowa Epoka” 1945 nr 22 s. 7; Wanat L., Za murami Pawiaka, W. 1972; Wierna służba. Wspomnienia uczestniczek walki o niepodległość 1910–1915, W. 1927 I; Zanowa J., W służbie oświaty, Wr. 1961; – Informacje Antoniego Sanojcy w Materiałach Red. PSB.

Stanisław Konarski